آوای سوگسرود در عزای حسینی/ کتل‌هایی که در ماتم مُلَوَن می‌شوند

کرمانشاهیان نیز چون دیگر نقاط ایران در عزای سرور و سالار شهیدان با نمادهای آیینی ایرانی و محلی از جمله کتل، پنجه، چمری و نواهای سوگواری(سوگسرودها) به عزاداری می‌پردازند.

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا به نقل از خبرنگار مرصاد ، ایرانیان از دیرباز در مراسم و مناسبت‌های مختلف، آیین‌ها و نمادهایی داشته‌اند که برخی از این آیین‌ها تا به امروز نیز ادامه داشته و اجرا می‌شوند و برخی در گذر زمان و بنا به رخدادهای مختلف دستخوش تغییراتی قرار گرفته‌اند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

از جمله آیین‌های ایرانیان می‌توان به آیین‌های عزاداری آنها در سوگ ائمه اطهار و به ویژه سرور و سالار شهیدان ابا عبدالله الحسین(ع) اشاره کرد که در هر منطقه با توجه به قومیت، زبان و خوی مردمان آن دیار شکلی ویژه به خود گرفته است.

مردم استان کرمانشاه نیز چون دیگر مناطق ایران در ایام سوگواری سرور و سالار شهیدان شکلی ویژه از عزاداری را انجام می دادند که البته اکنون تغییراتی کرده و بخش هایی از این آیین‌ها که با شرعیات دین مقدس همخوانی نداشته است حذف شده اند اما برخی از آنها هنوز هم وجود دارد و شاهد اجرای آنها در ایام ماه محرم هستیم.

تاریخچه عزداری برای امام حسین(ع) به ۳۵۱ هجری قمری برمی‌گردد

اردشیر کشاورز، پژوهشگر و مورخ کرمانشاهی در خصوص آیین ها و نمادهای سوگ در استان کرمانشاه به ویژه سوگواری و عزای حسینی گفت: سوگواری برای بزرگواران خاندان عصمت و طهارت معمولا به صورت عام و از قدیم الایام در بین مردم کشور ما وجود داشته است.

وی افزود: ریشه این مراسمات سوگواری به سال ۳۵۱ هجری قمری برمی گردد، که در این سال «امیر معز الدوله دیلمی» روز دهم محرم دستور داد که بغداد یکپارچه سیاه پوش شود و زنان و مردان شیعه به پیروی از آیین های باستانی و حماسی که در اشعار حکیم ابوالقاسم فردوسی آمده است، جامعه نیلی یا سیاه بپوشند. زنان نیز به این منظور صورت هایشان را با ناخن می‌خراشیدند و گل بر سر و رو می زند.

آیین‌های سوگ در شاهنامه فردوسی هم به تصویر کشیده شده است

این پژوهشگر کرمانشاهی تصریح کرد: موارد فوق در شاهنامه حکیم فردوسی هم آمده و حتی گیسو کندن زنان نیز در شاهنامه به تصویر کشیده شده است.

وی ادامه داد: مردها هم در آن روزگار در فقدان امام حسین (ع) و یارانشان به بانگ بلند گریه و عزاداری می کردند.

کشاورز گفت: یک سری آیین‌های قدیمی نیز وجود داشت که طی آن همه ساله طی ماه محرم، به صورت یکنواخت درمصلاها و تکایا و... برگزار می شد.

وی افزود: در جوامع محلی غرب کشور چون استان کرمانشاه، طی ایام محرم اما نمادهای خاصی معمول و مرسوم بود و همه سال و طی این ماه به کار گرفته می شد.

استفاده از ساز، دهل و کتل در عزداری‌های مردمان غرب کشور و کرمانشاه

این مورخ و پژوهشگر کرمانشاهی ادامه داد: از جمله این موارد می توان به حضور مردمانی همراه باوسایلی چون ساز و دهل و کتل در عزاداری های حسینی اشاره کرد.

وی گفت: مردم جوامع محلی غرب کشور و استانهای غربی که کرد و لک هستند، معمولا از ساز و دهل و کتل در مراسم عزای بزرگان خودشان استفاده می کنند.

مردان کرد با نوای«آقامی رو، هی رو» به عزای حسینی می پرداختند

استاد کشاورز تصریح کرد: مردم این مناطق در ایام محرم با حضور امواج انسانی بالا، خواندن انواع نوحه ها و مرثیه ها و بانگ بلند و شیون آسای « حسینم وای حسینم» یا با گویش کردی « آقامی رو، هی رو» که آن را «رارا» می گفتند، آنچه را که شرح عاشورای حسینی بود و به اینصورت کاربرد داشت انجام می گرفت.

وی دیگر نمادی را که در عزاداری های مردم کرمانشاه و غرب کشور به کار برده می شود« کتل» عنوان کرد و گفت: «کتل» نماد ذوالجناح( اسب حضرت امام حسین) بود.

آویز کردن «تفنگ نگون فنگ» و پارچه‌های زربافت به کتل

این پژوهشگر کرمانشاهی افزود: مردم کرمانشاه در مراسم عزاداری خود، اسبی را می آوردند و البسته مردگان و به ویژه جوانانشان را روی اسب پهن می کردند، و پارچه های الوان، رنگارنگ و زربافت نیز به آن آویز می کردند.

وی ادامه داد: همچنین در کنار موارد بالا، «تفنگ نگون فنگ» را آویز می کردند. لوله این تفنگ میل به زمین داشت که نشانه عزا و سوگ بود.

نمایش دسته موهای بریده زنان با قیطان‌های رنگارنگ در عزداری‌ها به نشان عزداری برای جوانان

کشاورز گفت: مردم غرب کشور، مضاف بر همه موارد ذکر شده، موی کنده شده یا بریده خانم ها، که در سوگواری های پیشین کنده یا بریده شده بود را که با نخ های قیطانی و رنگارنگ بسته بودند، به صورت دسته دسته روی پارچ های روی کتل آویزان می کردند.

وی تصریح کرد: این اقدام زنان و مردم کرد و غرب کشور، به نشانه توجیه مرگ نوجوانان و جوانان و در ایام محرم به نشانه سوگواری و عزای سالار شهیدان ابا عبدالله الحسین(ع) بود.

حرکت دسته‌جات عزداری از محلات و تکایا به سمت مصلای شهر

این مورخ و نویسنده کرمانشاهی گفت: عزاداران حسینی طی ایام محرم در شهر کرمانشاه از تکیه معاون الملک یا حسینیه معین الرعایا که فضای بسیار وسیع و بازی در حد چند هزار متر بود، حرکت می کردند و به عزاداری می پرداختند.

وی افزود: هر محله در کرمانشاه دسته زنجیر زن یا سینه زن خودش را داشت که از آن جمله می توان به دسته جات محلات فیض آباد، حسینیه معین الرعایا محله برزه دماغ و... اشاره کرد.

کشاورز ادامه داد: دسته جات محلات مختلف کرمانشاه در اشکالی که ذکر شد و با نمادهای عزایی که به همراه‌ داشتند، صبح روز عاشورا حرکت می کردند و به سمت مصلی(قبرستان شهر) می رفتند.

فریاد «یا محمدا» دسته جات و هیئات عزاداری در قبرستان شهر

وی تصریح کرد: این دسته جات، زمانی که به قبرستان شهر نزدیک می شدند، یکپارچه فریاد «یا محمدا» سر می دادند و به سمت قبور درگذشتگان می رفتند.

این پژوهشگر کرمانشاهی گفت: هیئات و دستجات عزاداری در محل مصلی به عزاداری پرشوری همراه با شیون و فریاد امام حسین (ع) و یارانشان برگزار می کردند و پس از پایان عزاداری به نقطه اول چون حسینیه، تکیه یا مسجد که عزاداری در آنجا آغاز شده بود، برمی گشتند و از غذای طبخ شده و نذورات آماده شده می خوردند.

وی افزود: مردم استان کرمانشاه پس از پایان عزاداری ظهر عاشورا به منازل خود بازمی گشتند اما دوباره همان شب، خود را برای شام غریبان آماده می کردند و در مزار درگذشتگان، تکایا و مساجد همراه با نوحه سرایی چراغ و شمع روشن می کردند.

تغییر برخی نمادها و آیین‌های عزداری به دلیل عدم مطابقت با نمادهای شرعی آن

کشاورز گفت: به تدریج چون نمادهای شرعی در این مراسم ها کمرنگ می شد، آرام آرام تغییراتی کرد، تا اینکه امروزه می بینیم به شکلی نوتر و با نمادهای شرعی برگزار می شود.

وی تاکید کرد: عزاداری های ایام محرم حرکت های احساسی خود انگیخته ای است که هیچ حاکمیت و دولتی در آن تاثیر ندارد و با برنامه ریزی خاصی از سوی حاکمان همراه نیست.

این پژوهشگر کرمانشاهی خاطرنشان کرد: از روز اول و شب اول محرم، این حرکت های احساسی، جوششی خودانگیخته از قلب و نیت و روح مردمان ایران اسلامی سرچشمه می گیرد و به صورت بسیار باز و بالایی تا عاشورا و سوم امام حسین(ع) ادامه دارد و بسیار خودجوش، احساسی و انگیخته از احساس و حبی است که در قلوب مردم جامعه ما، این دیار و کشورمان نسبت به ائمه اطهار و امام حسین (ع) وجود دارد.

کتل و پنجه از نمادهای سوگ ایرانیان در عزای حسینی

استاد میرجلال الدین کزازی در خصوص نمادهای سوگواری در ایران و استان کرمانشاه گفت: از جمله نمادهای سوگ می توان به «کتل» و «پنجه» اشاره کرد.

وی افزود: در ایران از نگاهی بسیار فراخ، جشن ها و آیینی های فرهنگی را می توان به دو گونه و گروه بخش کرد. یکی آیین ها و جشن های سور است و دیگری جشن ها و آیین های سوگ.

این پژوهشگر برجسته و چهره ماندگار کشور تصریح کرد: ایرانیان هم شادمانی را بدین شیوه ارج می نهادند به نمود می آورده اند، پدیده ای فرهنگی، هنری، نمایشی از آن می ساخته اند هم سوگ را.

وی با بیان اینکه، از این روی آیین سوگ هم مانند آیین سور، پیشینه ای دیرینه در ایران دارد، گفت: در روزگاران گوناگون، این آیین ها، کما بیش، بی هیچ دگرگونی برجای مانده اند. آن دگرگونی هم که گاهی رخ داده است، به رویه و پوسته‌ این آیین ها بر می گردد.

کزازی خاطر نشان کرد: در آیین و سوگ سالار شهیدان، که هنوز در سراسر ایران برگزارده می شود، ما نشانه ها و نمادهایی باستانی را آشکارا می توانیم دید. من تنها به چند نمونه آن بسنده می کنم.

کتل از نمادهای سوگ در ایران

وی یکی از نمادهای سوگ در ایران، را «کتل» دانست و گفت: یکی از نمادهای سوگ در ایران، آن است که در کرمانشاه «کتل» نامیده می شود. این نماد، چندین شاخه دارد که شاخه میانی بلند تر از شاخه هایی است که در دو سوی آن برآمده اند.

این پژوهشگر برجسته و چهره ماندگار کشور تصریح کرد: این شاخه ها از فلز ساخته می شود، بر پایه چوبین جا دارد که آن پایه را با شال ترمه -بیشتر از رنگ سبز- می پوشانند.

وی افزود: آن نماد باستانی در شاخه ها بیشتر دیده می شود. این شاخه ها نشانه رازورانه‌ی سرو اند. «سرو» در ایران از کهن ترین روزگاران، کارکردی نمادی و آیینی داشته است. نماد خرمی و شکفتگی و سبزی جاودانه است. در پی آن نماد زندگانی جاوید است زیرا که سرو درختی است که در پژمردگی های خزان نیز همچنان شاداب و سبز می ماند.

استاد کزازی با بیان اینکه بی گمان شما هم می دانید که سرو زرتشت آوازه بلند یافته است، گفت: سروی که بر پایه‌ تراداد(سنت) این پیامبر باستانی ایرانی خود با دست خویش آن را درنشانده است.

این استاد کرمانشاهی و چهره بر جسته کشور گفت: در شاهنامه نیز سخن از سروی رفته است که «گشتاسب»، نخستین پادشاهی که به آیین زرتشت گروید، آن را در آستانه کاخی بلند که پی افکنده بود، می کارد.

وی افزود: بیهوده نیست که بالای بلند و به آیین یار را، سخنوران ایرانی به سرو مانند می کنند. این مانندگی پیشینه تاریخی و باورشناختی نیز دارد.

سبزی نشانه هستی پیراسته از نابودی است

کزازی گفت: از سوی دیگر، آنچنان که پیشتر گفته شد، پوشش «کتل» را می کوشند که از «ترمه سبز» برگزینند. سبزی خود در نمادشناسی ایرانی، نشانه شکفتگی همواره و هستی پیراسته از نابودی و فرجام است.

وی افزود: از همین روست که ما ایرانیان، «مینویان یا فرشتگان یا بافندگان آسمان» را سبزپوش می دانیم. همچنان از همین روست که مردان و زنان سپند، که تبار به پیشوایان دین می رسانند یا جامعه سبز می پوشند، یا نشانه ای سبز را بر جامعه خود می دوزند.

این چهره ماندگار کشور خاطر نشان کرد: همچنان، در یکی از باژها(دعاها) ی ما ایرانیان آن است که برای کسانی که دوستشان می داریم «سرسبز» آرزو می کنیم. یا دلبندی را که از ما دور شده است و به سفر رفته است. می گوییم که «جای تو سبز است» یا جای تو سبز باد.

وی تصریح کرد: این سخن به راستی بدان معنی است که «اگر تو به تن کنار ما نیستی در دل ما جای داری». همچنان ما تو را در کنار خویش می دانیم و می شماریم.

پیوند نماد پنجه با خورشید

کزازی نماد دیگر آیین های سوگ را «پنجه» دانست و گفت: نمادی دیگر که در آیین های سوگ همچنان در ژرفاهای تاریخ ایران و هزاره های پیشین برجای مانده است نشانه یا ابزاری است دیگر در آیین ها که آوندی(ظرفی) است که همچنان از فلز به رنگ زرد که پنجه ای از میان آن رسته است.

این پژوهشگر برجسته با بیان اینکه، رنگ زرد را، ما هم در آن سروهای نمادین می بینیم و هم در این نماد دیگر، گفت: می توان بر آن بود که این رنگ، پیوند این نمادها را با خورشید آشکار می دارد. به ویژه در این «آبدان». آن پنجه نماد پرتوهای خورشید است. یا آنچنان که در افسانه های ایرانی بارها به کار برده شده، «پنجه آفتاب» است.

وی افزود: در داستان های کهن هنگامی که می خواهند، «دلارامی»، «دل آرا» را به زیبای بستاید، می گویند: «رویی داشت که مانند پنجه آفتاب می درخشید». این «پنجه» نماد پرتوهای خورشید است. در آیین های سوگ با این آوند(ظرف آب) به سوگواران آب می نوشانیدند. نمادهای دیگری نیز وجود دارد اما این دو نماد برجسته ترین نمادهای سوگ هستند.

سوگسرودها از نمادهای کهن ایرانی در عزاداری‌ها

وی یکی دیگر از نمادهای سوگ در ایران را سرودهای سوگ برشمرد و گفت: یکی دیگر از ویژگی ها و رسم و راه های آیین سوگ در ایران که هنوز نیز روایی و کاربرد دارد و در آیین سوگ حسینی هم با برجستگی و نمود بسیار دیده می شود، سردادن سرودهای سوگ است.

این پژوهشگر برجسته افزود: در این سرودهای سوگ از دیدگاه های گوناگون رخدادی که مایه ی سوگ و اندوه است، بازتاب می یابد.

ویژگی‌های سوگسرودها

وی در خصوص ویژگی های این سروده ها گفت: ویژگی این سوگسرودها این است که هم به شیوه تک خوانی و هم به شیوه گروهی و هم آوایی انجام می گیرد.

استاد کزازی تصریح کرد: سوگ خوان برتر، آن سرود را به تنهایی بر زبان می آورد و دیگران هم آوا آن را باز می سرایند.

وی ادامه داد: این رسم و راه خواندن سرودهای سوگ به این شیوه آنچنان که گفته شد، پیشینه ای کهن در ایران زمین داشته است.

این چهره ماندگار کشور تصریح کرد: برای نمونه صدها سال پیش در آیین سوگ سیاوش، سوگسرایان در بخارا به همین شیوه بر مرگ درد انگیز و دریغ آمیز «سیاوش» می موییدند.

اهل بخارا بر کشتن سیاوش با سوگسرود می‌موییدند

وی گفت: در کتاب تاریخ بخارا که تاریخی گرانسنگ و دراز دامان بوده است که ابوبکر محمد جعفر نرشخی، آن را در سده سومین هجری نوشته بوده است و ابونصر قبادی آن را به پارسی برگردانیده است، محمد بن زوفربن عمر آن را فرو فشرده است و کوتاه کرده است، آمده است که: «اهل بخارا را بر کشتن سیاوش، سرودهای عجب است و مطربان آن سرودها را کین سیاوش گویند».

استاد کزازی افزود: محمدبن جعفر گوید که، از این تاریخ سه هزار سال است. در این نوشته سخن از این رسم و راه در آیین های سوگ ایرانی رفته است.

«کین سیاوش» از سوگسرودهای سی‌گانه «باربد» بوده است

وی خاطرنشان کرد: این سوگ سرود با نام «کین سیاوش» یکی از آهنگ ها یا لحن های سی گانه «باربد» آهنگساز و خنیا دان نامبردار ایران در روزگار ساسانی بوده است.

این استاد زبان و ادب پارسی افزود: تاریخ نگار و ایران شناس روس «دیاکونوف» به ایران شناس آمریکایی «ریچارد فرای» گفته بوده است، که سوگ سرایانی تا چندی پیش، بوده اند که «کین سیاوش» را بر زبان می آورده اند.

وی ادامه داد: این سوگسرود، به خنیای فراگیر ایرانی راه جسته است و یکی از آن سی آهنگ و آواز شده است که نام آنها در آبشخورهای پهلوی و پارسی، برجای مانده است.

«کین سیاوش» را می‌توان با خنیای ایرانی «مویه ی زال» سنجید

استاد کزازی گفت: کین سیاوش را می توان با آهنگی دیگر در خنیای ایرانی سنجید که آن هم خاستگاهی سوگینه داشته است و «مویه ی زال» نامیده می شود.

وی افزود: مویه ی زال هم مانند کین سیاوش از آیینی در سوگ می باید بر جای مانده باشد که در آن بر مرگ اندوهبار و جان خراش پهلوان بزرگ، رستم دستان، می موییده اند.

این استاد برجسته و چهره ماندگار کشور تصریح کرد: در میان این مویه ها، مویه ی زال بر فرزند برومند و بالابلندش، جانگزای تر و اندوهزای تر و دردافزایتر بوده است. از همان روی، آن سرود و آواز مویه ی زال نام گرفته است.

کزازی در پایان گفت: روزهای سوگ را به یکایک ایرانیان، که دل در گرو مهر خاندان(خانواده پیغمبر) دارند. دم مباد می گویم.

مردم استان کرمانشاه از دیرباز به اهل بیت(ع) دلدادگی دارند

منصور خدامرادی، یکی از شهروندان کهنسال کرمانشاهی که حدود ۸۰ سال سن دارد در خصوص آیین‌های سوگواری مردم این استان به ویژه در عزای سرور و سالار شهیدان گفت: مردم کرمانشاه و غرب کشور، مردانی خونگرم با قلوبی پر از محبت به اهل بیت (ع) هستند و این دلدادگی را در طی سالیان میزبانی از زائران کربلا به اثبات رسانده‌اند.

وی افزود: مردم استان کرمانشاه در عزاداری های خود چون دیگر مردم نواحی مختلف ایران آداب و رسومی دارند که آنها را از سایر نقاط تفکیک می کند.

استفاده از نوا «چمری» در عزداریهای کرمانشاهیان برای امام حسین(ع)

این شهروند کرمانشاهی تصریح کرد: مردم این مناطق در عزاداری های خود به ویژه عزاداری جوانان از یک دستگاه موسیقای بسیار سنتی و تاثیرگذار به نام «چمری» استفاده می کردند و زمانی که چمری نوازان بر دهل می کوبیدند و در سورنا می دمیدند، همزمان زنان و مردان کرد نیز علاوه بر هم نوایی با استفاده از نواهای بومی و محلی صورت های خود را می خراشیدند و بر سر سینه می کوبیدند.

وی تاثیرگذاری این شکل عزداری مردم کرد را در تماشاگران این واقعه بسیار زیاد دانست و گفت: این شکل عزداری به حدی اثرگذار است که گویی حاضرین در مراسم، قیامتی را تجربه می کنند.

عزداری کرمانشاهیان برای امام حسین(ع) و یارانشان چون عزاداری برای جوانانشان است

خدامرادی ادامه داد: مردم غرب کشور و استان کرمانشاه در عزای سرور و سالار شهیدان و یاران و اهل بیت ایشان نیز این شکل از عزاداری را به نمایش می گذارند و عزاداریشان برای این بزرگواران بسیار به عزداری برای جوانانشان شباهت دارد.

وی گفت: زنان و مردان کرد، در عزای محرم و امام حسین (ع) درست مانند عزاداری برای فرزندان جوانشان سرتا پای خود را گل گرفته و نواهای حزن انگیز عزا که به اصطلاح محلی «مور» می گویند، سر می دهند.

این شهروند کرمانشاهی، کندن مو و بریدن آن ، خراشیدن صورت، پوشیدن جامه سیاه عزا و گل و خاک بر سر و صورت مالیدن و پاشیدن را از جمله اشکال مختلف عزاداری در بین این مردمان دانست.

منبع: دانا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.dana.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «دانا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۴۹۰۳۰۹۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

نخستین اجرای کنسرت بندری آوای موج در سال جدید

به گزارش گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، گروه بندری آوای موج به سرپرستی (محسن آقایی) و خوانندگی (آماج عباسی) پس از ده اجرا در سال ۱۴۰۲، اولین کنسرت خود را در سال ۱۴۰۳  در سالن برج آزادی به روی صحنه می‌برد.

محسن آقایی، متین باژوند، سیاوش آزاد، سهند امامزاده، علیرضا فرحی، میثاق نامی، شمس الدین ریاحی و مهدی عبدی نوازندگان این اجرا هستند.

این کنسرت‌ها به تهیه‌کنندگی موسسه فروغ فلق برگزار می‌شود.

انتهای پیام/